حسن آباد جرقویه

 

شهر حسن آباد مرکز بخش جرقویه علیاء با وسعت 3،200،000مترمربع درجـنـــوب شرق استان و درفاصله 115 کیلومتری شهر اصفهان در طول 49ً 37 50 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 25ً 8 42 درجه شمالی واقع شده و دارای آب و هوای شهر گرم وخشک و دارای بارندگی کمی است . تابستانهای گرم و زمستانهای خشک و سرد از جمله ویژگیهای آب و هوای شهر حسن آباد است . و لی علیرغم قرارگرفتن در دل کویر ، این شهر از لحاظ جاذبه های گردشگری دارای غنای بالای است که تاکنون هرگز به این جاذبه ها هیچ توجهی نشده است و چنانچه در این خصوص ساماندهی لازم در خصوص تامین زیرساختهای اولیه انجام شود در کنار آثار دیدنی شهر اصفهان ، این منطقه نیز می تواند به یک قطب بزرگ گردشگری استان اصفهان و بلکه کشور مبدل شود. از جمله پتانسیل های بالقوه گردشگری این شهر ، وجود تپه های ماسه ای زیبا ، بکر و منحصر به فرد در این شهر است که در اکثر ماه های سال می تواند پذیرای گردشگران داخلی و خارجی باشد. طبیعت این مجموعه بسیار دلنشین ، دیدنی و زیبا است و در شب هنگام به خصوص در فصل بهار و تابستان سکوت و شکوه و زیبایی آسمان کویر، منظره ای بی بدیل در دل کویر آفریده است . در کنار این زیبایی ها ، خاصیت درمانی این ماسه زارها نیز قابل بررسی است . متاسفانه خطری که این روزها طبیعت و محیط زیست این منطقه را تهدید می کند خشکی زاینده رود و درنتیجه خشک شدن تالاب گاوخونی است که این موضوع باعث ازبین رفتن رطوبت موجود ماسه زارها شده است و درصورت از بین رفتن رطوبت این تپه های ماسه ای ، باعث حرکت این ماسه ها به سمت مناطق مسکونی و نابودی کشاورزی مردم این مردم خواهد شد. 
در کنار تپه های ماسه ای ، آثار قدیمی و باستانی نیز در شهر وجود دارد  که مهمتر از همه ، بنای قدیمی و منحصر بفرد "دژکوه حسن آباد" است این بنا که می توان گفت نماد تاریخ کهن و دیر پای مردم این دیار است ، در ضلع شمال غربی شهر حسن آباد و در بالای تپه ای به همین نام و در منطقه قدیمی و باستانی شهر واقع شده است. دژکوه شامل یک برج بلند و دو برجک یا ساختمان کوچک همجوار آن می باشد. (شاید ساختمان های کوچک و مخروبه کنار برج اصلی ، انبار یا محل استراحت نگهبانان بوده است ) گویا این بارو و ساختمانهای جدا از هم، در گذشته به وسیله ی دیوارهای بزرگی به هم دیگر متصل بوده اند و قلعه و دژ مستحکمی را تشکیل می دادند. در ساختمان این باروها از خشت های بزرگ 40×40×10 سانتی متر در ابعاد خشت های ساسانی استفاده شده که هم اندازه ی خشت های بکار رفته در ساختمان «آتشگاه» در اصفهان است . 
برج های کبوتر ، خانه های قدیمی، قنوات ، چشمه های خود جوش ، ... از دیگر آثار دیدنی شهر هستند که نیاز به توجه بیشتری دارند در غیر این صورت نابودی انها در آینده ای نزدیک دور از انتطار نیست. 
لازم به توضیح است از جمله امکانات موجود در این شهر به منظور توسعه جاذبه های گردشگری می توان به وجود راههای دسترسی بسیار خوب تا مرکز استان (شهر اصفهان ) ، آب ، برق ، گاز ، تلفن و... اشاره نمود . 

************************************************************************

یکی از ابنیه های قدیم حسن اباد و جرقویه (گرگویه) مجموعه تاریخی دیزی کوه (دژکوه) می باشد. مجموعه ای که بیش از هر نقطه ای در این بخش خودنمایی کرده و دیدگان هر تازه واردی را به خود جلب میکند.در سالیان گذشته به علت عوامل محیطی و تاثیرات آب و هوایی قسمت اعظم این بنای قدیمی رو به هدم و نابودی گذاشت بطوریکه در حال حاضر یک بنای برجای مانده که آن هم در معرض فرسایش و نابودی است سایر بخش ها به زحمت قابل رویت می باشد.

مناطق کیا ها تووش ، شیدان و ضلع شمالی (پشتی ) دیزیکوه از مناطقی هستند که تمدنی دیرینه دارند و این محله را میتوان از قرائن و شواهد متعددی همچون سنگ نوشته های مختلف و مشخصا سنگ نوشته پادشاهی جم (جمشید ) که به تهران منتقل شده ، گورستان دیزی کوه خانه های تووش و مسجد برجای مانده از 

آن،قلعه و برج و باروهای این منطقه ، آتشکده ، چشمه سار ها و منابع متنوع دیگر دریافت.

شهر حسن آباد (جرقویه علیا)

موقعیت جغرافیایی:

شهر حسن آباد در جنوب شرق استان اصفهان در فاصله 115کیلومتری مرکز استان مرکز بخش جرقویه علیا و تنها نقطه شهری این منطقه می باشد.این شهر با وسعت 3200000 متر مربع (320 هکتار) در 52 درجه و 37 دقیقه و 28 ثانیه طول جغرافیایى و 32 درجه و 22 دقیقه و 2 ثانیه عرض جغرافیایى و در ارتفاع 1552 مترى ازسطح دریا بر روی دشتی نسبتا مسطح بدون برجستگی خاصی واقع گردیده است. این شهر رااز نظر آب و هوایی می توان جزء مناطق مرکزی و شرقی ایران دارای آب و هوای  گرم و خشک با متوسط بارندگی 110 تا 140 میلیمتردر سال با تابستان های نسبتا گرم و سوزان و زمستان سرد و خشک  وقرار گرفتن تالاب گاو خونی در مجاورت این شهر هوای این نقطه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و شدت گرما و تبخیر شدید مانع ایجاد بارندگی در این نقطه می باشد. بلندترین کوه و ارتفاع در این نقطه کوه چاه خزانه با ارتفاع 1860 متر در جنوب غربی شهر میباشد و درمقابل در تپه های ماسه ای در شرق حسن آباد تپه هایی با ارتفاع کم نظیر  30  تا40 متر به چشم می خورد.

شهر نصرآباد جرقویه

شهر نصرآباد از لحاظ موقعیت جغرافیایی در منطقه جرقویه  سفلی واقع شده است.نصرآباد در 70 کیلو متری اصفهان  و در ۱۵ کیلومتری سیان جرقویه قرار دارد.

مردم شهر نصرآباد به دو دسته تاجیک و عرب تقسیم می شوند.

شغل بیشتر تاجیک ها نظامی،معلم و کشاورزی می باشد.

شغل بیشتر عرب ها کشاورزی ودامداری می باشد.

از فامیل ها شهر نصرآباد می توان به:عرب صالحی،عرب مختاری،جهانگرد،صالحی،کوهگرد،نیکبخت،محمدی،شاکری،اشرفی،ذاکری و مطلبیان و ... اشاره کرد.

شهر نصرآباد از لحاظ کشاورزی طی دهه 50 زمین های حاصلخیزی داشته است.
از میوه های شهر می توان به خربزه،طالبی،هندوانه و... اشاره کرد که به شهر های شهرضا و اصفهان جهت فروش ارسال می شوند .
در دهه 50 نصرآباد قنات پر آبی داشته که به مرور زمان خشک شده است.

.

موقعیت جغرافیایی شهر نصرآباد جرقویه

از شهرها و روستاهای اطراف شهرمان در:

شمال: رشته کوههای کلاه قاضی می باشد،

         «این رشته کوه از سه راهی محمدآبادشروع وتا شهر مهیارکشیده میشود».

شرق: در 5 کیلومتری محمدآباد ، در 10 کیلومتری حسین آباد ،

          در 15 کیلومتری حسین آباد

جنوب: کوه محمد نوجوان و روستای پیکان

غرب: ۲۰کیلومتری روستای امامزاده شاه سیدعلی اکبر ، ۲۲ کیلومتری روستای اسفه ،

          ۲۵کیلومتری شهرضا

موزه محمدآباد جرقویه اصفهان

این بنای تاریخی واقع در قلعه قدیمی شهر می باشد که به همت اداره کل میراث فرهنگی استان و همکاری شهرداری به موزه مردم شناسی تبدیل شده است .

این بنا نیز مانند سایر ابنیه تاریخی دارای سردر و هشتی ورودی و حیاط بزرگ که دور تا دور آن را اتاقها محصور نموده ، می باشد . ضلع شرقی شامل سه اتاق ، دو اتاق ۳*۴ که با یک درب به ایوان باز می شود و یک اتاق سه دری بزرگ در میان که شامل گنجه ها و پنجره های مشبک رو به حیاط می باشد ، است و این اتاقها توسط سه دری های مشبک به یکدیگر متصل می شود . در قسمت شمال شرقی بنا مطبخ و سرویس بهداشتی قرار گرفته است ، ضلع شمالی بنا شامل دو اتاق سه دری در طرفین و یک اتاق پنج دری روبه حیاط در وسط که توسط دو راهرو کوچک به حیاط متصل می شود ، در منتهی الیه ضلع شمالی و چسبیده به دیوار قلعه یک زیرزمین که مخصوص نگهداری مواد غذایی می باشد و در بالای آن یک اتاق پنج دری دیده می شود ، ضلع جنوبی بنا شامل یک اتاق سه دری و یک ایوان و زیرزمین بهار خواب و یک اتاق بزرگ با سقفهای آجری و ضربی مخصوص انبار غله وجود دارد . این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۴ با شماره ۱۴۲۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

از مشخصه بارز این بنای تاریخی استفاده از در و پنجره های چوبی مشبک با شیشه های رنگی ( لاجوردی ، قرمز ، سبز و زرد) در آن می باشد که در اینجا به برخی از خصوصیات کارکردهای این نوع در و پنجره ها اشاره می شود :

الف-نور :این نوع در و پنجره ها باعث می شوند نور خورشید به اندازه کافی وارد فضای اتاق شود نه کمتر نه بیشتر

ب-روانشناسی رنگ ها: از نظر روان شناسی رنگ های مختلف این شیشه ها و ایجاد نور های هم رنگشان بر روی انسان تاثیرات مختلفی می گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تاثیر را خنثی  می کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می کند.بیشتر رنگ های استفاده شده در شیشه های ارسی رنگهای لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به تنهایی یک تاثیر روانشناختی مجزای دارند.

ج-زیبایی:  سطح در وپنجره ها را با استفاده از انواع نقش های گوناگون گره سازی و با شیشه های رنگین و ساده می آراستند و ترکیب های بدیعی پدید می آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می شود.

د-نقش هندسی :  ناپسند دانستن تقلید از نقش ها و صورت های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنر های تصویری و تجسمی به تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنر های اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد.به همین جهت هنرمندان به ترکیب های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند

و-محرمیت:  در و پنجره های مشبک همچنین باعث محدّود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می شود.

ه-خواص صوتی: بدلیل اینکه در و پنجره های مشبک از قطعات متعدد و زوایای مختلف تشکیل شده جابجایی صوتی ایجاد شده و از بیرون رفتن صدای صحبت کردن افراد تا حدود زیادی جلوگیری می کند . مانند کندوی زنبور عسل .

یک دیگر از خصوصیات چند رنگ بودن شیشه ها علاوه بر انعکاس رنگارنگ و تلطیف نور به داخل اتاق ها، شیشه های رنگی سبب می شود خزندگانی همچون مارمولک و مار احساس وحشت کنند و وارد اتاق نشوند که این را از ویژگی های جالب درباره اینگونه در و پنجره هاست.

در ساخت این پنجره های چوبی از میخ استفاده نمی شود و اگر هم استفاده شده میخ ها چوبی بوده است. برای محکم کردن ارسی ها که تکه هایی چوب آن را تشکیل داده اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی استفاده می شد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات ارسی ها زده نمی شد اما بسیار محکم ساخته شده اند.

در ساخت اینگونه در و پنجره ها در نقاط مختلف ایرا از چوبهای متفاوت استفاده می شده است مثلاً در شمال کشور بدلیل رطوبت زیاد از چوب درخت آزاد یا ازدار که مقاوم است و دوام بیشتری دارد استفاده می شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کار گره چینی استفاده می کردند.

متأسفانه هنر گره چینی در ایران در حال فراموشی است که از دلایل آن گرانی چوب، مقرون به صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر، ماشینی بودن مصالح ساختمانی، نبود اساتید زبردست، عدم حمایت سازمان ها و حتی از یاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم از دلایل منسوخ شدن در و پنجره های مشبک می باشد.

جرقویه

بخش جرقویه سفلی با وسعتی در حدود 9/1456 کیلومتر مربع از فاصله حدود50  کیلومتری جنوب شرقی اصفهان شروع و تا عمق حدود 40 کیلومتری ( گردنه مزرعه عرب ) امتداد دارد . از شمال به محدوده بخش جلگه ، از جنوب به محدوده شهرستان شهرضا ، از شرق به بخش جرقویه علیا و از غرب به محدوده بخش مرکزی اصفهان منتهی میگردد . این بخش از بخشهای قدیمی اصفهان بوده و از سابقه و قدمت دیرینه ای برخوردار می باشد و بعضی از زیستگاههای آن از قبل از اسلام نیز وجود داشته است .

 انگیزه نامگذاری جرقویه ( وجه تسمیه) : 

 گرکویه ، گرکوا ، گرگویه ، جرکوه ، جرقویه و سرانجام جرقویه نامهایی است که در گذر روزگار بر این سرزمین نهاده شده و با بررسی گفته های پیشینیان و جستجو در کتابها و نوشته های تاریخی و مد نظر قراردادن این امر که در گذشته کمتر نامی از این سرزمین در کتابهای تاریخی به میان آمده و تنها برخی از ایرانگردان به گونه انگشت شمار نگاهی گذرا به این سرزمین کویری داشته اند ، در اینجا به بررسی درباره نوشته های آنها و گفته های مردم درباره انگیزه نامگذاری این سرزمین باستانی می پردازیم .

در کتاب تاریخ اصفهان و ری چنین آمده است : ((در زمان دیلمیان دو بلده حاکم نشین مخصوص در اصفهان بوده است اول فیروزان لنجان در دو طرف زاینده رود و دوم فارفاآن رودشت که شهری نامی و بلوکات رودشتین ، جرقویه و قهپایه از توابع آن قبه گرانمایه بوده است )) و با توجه به اینکه کتاب مذکور با بهره گیری از نوشته های پیشینیان نگارش یافته است چنین برداشت می شود که نام باستان گرکویه هر چه بوده است در زمان دیلمیان و شاید چندین سده پیش از آن و در پی چیرگی زبان عربی به گونه جرقویه درآمده است .

منتجب الدین علی ابن بابویه از دانشمندان شیعه سده ششم هجری در کتاب الفهرست منتجب الدین از سرزمین جرقویه بنام (( زرقویه )) یاد کرده و آن را تابع اصفهان دانسته است . یاقوت حمدی جغرافیانویس آغاز سده هفتم هجری قمری در کتاب معجم البلدان از این سرزمین بنام (( جرقوه )) یاد کرده است .

زین العابدین شیروانی نویسنده آغاز زمان قاجار در پی جهانگردیهای خود و هنگام بازدید از سرزمین گرکویه و دیدار با عارفان آنجا درباره نام این سرزمین چنین نوشته است (( جرقویه ناحیه ای از اصفهان و به طرف مشرق آن است و آن دو قطعه است علیا و سفلی )) .

محمد حسن اعتماد السلطنه تاریخ نگار زمان ناصرالدین شاه قاجار در کتاب مرآت البلدان می نویسد : (( گویند اصل جرقویه چهار کوه است و به اعتقاد من قصبه ای است نزدیک به اصفهان )) نویسنده اعلام می دارد ظن غالب این است که جرقویه و آن معرب گرکویه است .

محمد مهدی محمد رضا اصفهانی یکی دیگر از نویسندگان زمان ناصرالدین شاه در کتاب نصف جهان فی تعریف اصفهان چنین نوشته است : ((محل ششم اصفهان جرقویه است و آن معرب گرکویه است و به دو قسمت می باشد علیا و سفلی )) .

سید علی جناب در کتاب الاصفهان در این باره چنین اندیشه ای دارد (( جرکوهه می باشد که جر شکاف است و کوهه بلندی است به سبب آنکه جرقویه علیا از شکاف کوه خارج می شود مانند مالواجرد و دستجرد و همچنین در برگ دوم کتاب خود از این سرزمین بنام گرکویه یاد کرده است )) .

معلم حبیب آبادی در کتاب مکارم الاآثار در این باره چنین نوشته است : (( گرکویه ناحیه ای است از توابع اصفهان که در طرف میان مشرق و جنوب آن از 9 فرسنگ تا 25 فرسنگ افتاده است و آن را در این ازمنه جرقویه به جیم و قاف می گویند )) .

محمد علی میرحاج محمدآبادی در پایان نامه دانشگاهی خود می نویسد : (( به منطقه ابتدا گرکوه می گفتند و این بدان جهت است که در 3 کیلومتری شمال شرقی محمدآباد و 6 کیلومتری شمال غربی روستای آذرخواران کوهی قرار دارد که به گرکوه معروف است به معنای کوه بدون پوشش گیاهی و لخت سپس به گرکویه تبدیل شده است یعنی سرزمین خشک و بدون پوشش گیاهی و سپس معرب شده و به صورت جرقویه درآمده است )) .

دکتر مهدی کیوان استاد تاریخ دانشگاه اصفهان در این باره دیدگاه دیگری دارد و اندیشه اش درباره انگیزه نامگذاری این سرزمین باستانی چنین است (( از آنجا که آثاری از عهد پیش از اسلام در منطقه جرقویه وجود دارد و نیز از آخرین نواحی است که به اسلام گرویده و بالاخره وجود اسامی مختلف که ریشه پارسی و پهلوی دارند همه سبب می شوند که انسان تصور کند نام اصلی جرقویه (گبرکویه ، کوی گبرکان) بوده است )) .

همچنین برخی از مردم روستاهای جنوب جرقویه بر این باورند که چون بیشتر روستاهای گرکویه مردم به گویش کرگویه ای که با گویش زرتشتیان هم پیوند است سخن می گویند این سرزمین را گبرکویه به چم جایگاه اصلی مردمانی که به زبان گبری زرتشتی سخن می گویند نامگذاری کرده اند و تعابیر و تفاصیل دیگری که بعضاً بنام محلی و گیاهان مانند نام شهرک گرکوا در خاور شهر نیک آباد و یا گیاه کنگر بیابانی ، نان کلاغ و ... که در برخی از جاها سرگرگو( سیب گرگو) می گویند اشاره شده بر این باورند که نام جرقویه به این سبب جرقویه نامگذاری شده است .

دین و مذهب :

بطور کلی افراد ساکن در شهرها و روستاهای این بخش معتقد به دین اسلام و دارای مذهب شیعه اثنی عشری می باشند . مردم به زبان فارسی تکلم می کنند ، لیکن تعدادی از نقاط علاوه بر زبان فارسی به زبان محلی نیز صحبت می نمایند که در عرف محل به زبان ولایتی معروف است .

از نظر قومیت مردم این بخش از قومیت و نژاد ایرانی اصیل و تعدادی از عشایر متحرک عرب که در برخی از نقاط از جمله شهرهای نصرآباد و محمدآباد و روستای حسین آباد ساکن شده اند می باشند ، فرهنگ شهرنشینی در این بخش رسوم داشته و تاثیراتی نیز بر روی بافت منطقه گذاشته است .

 آداب و رسوم :

مردم روستاها و شهرهای این بخش همانند سایر نقاط ایران از آداب و رسوم مخصوص برخوردارند از جمله جشن نوروز که این جشن یادگار جمشید پادشاه پیشدادی در ایران باستان است و مراسمهای دیگری از قبیل : سیزده بدر ، آیین شصت و ششم نوروز ، شب یلدا ، چهارشنبه سوری ، جشنهای ازدواج و همچنین مراسم سوگواری ، عزاداری و دیگر مراسم مرسوم در کشور است .

 جمعیت :

 براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375 این بخش دارای 20561 نفر جمعیت بوده که 5/62 % آن در مناطق شهری (12850 نفر) و مابقی در مناطق روستایی (7711 نفر) اسکان دارند . شایان ذکر است که در حدود 4000 نفر از مردم این بخش را عشایر تشکیل می دهند که در شهرهای محمدآباد و نصرآباد و روستای حسین آباد ساکن می باشند و در فصل بهار به مناطق سرسبز چهار محال و بختیاری ، استان فارس و ... کوچ کرده و در فصل پائیز مجدداً به مراتع بخش باز میگردند . عشایر جرقویه عمدتاً از طوایف لری ، سنجری ، ویسی کوسه ، مومنی ،و جعفری می باشند .

این بخش مشتمل بر دو دهستان جرقویه سفلی و وسطی است که دهستان جرقویه سفلی دارای دو شهر و چهار روستا و دهستان جرقویه وسطی دارای یک شهر و پنج روستای مسکونی و بیش از یکصد و پنجاه مزرعه و مکان می باشد .