بخش جرقویه سفلا، واقع در جنوب شهرستان اصفهان، از شمال به بخشهای مرکزی و جلگه در شهرستان اصفهان، از مشرق و جنوب‌شرقی به بخش جرقویه علیا، از جنوب‌غربی و مغرب به بخش مرکزی شهرستان شهرضا محدود می‌شود و مشتمل است بر دو دهستان به‌نامهای جرقویه وسطا و جرقویه سفلا، ۲۹ آبادی و سه شهر به‌نامهای نیک‌آباد (مرکز بخش)، محمدآباد و نَصرآباد. آبادیهای آن عمدتاً در دشت قرار دارند. از جمله کوههای مهم آنجاست: محمدْنوجوان (بلندترین قله ح ۲۹۹ ، ۲ متر)، که در دامنه شمال‌شرقی آن چاه آبی به‌نام چاه‌میش وجود دارد؛ لاخَتْنی (بلندترین قله ح ۳۳۱ ، ۲ متر)؛ دنبالِگردَنه (بلندترین قله ح ۰۲۴ ، ۲ متر)؛ می‌می‌نی (بلندترین قله ح ۰۵۰ ، ۲ متر) و گورِه (بلندترین قله ح ۹۰۰ ، ۱ متر؛ جعفری، ج ۱، ص ۲۵۸، ۴۸۴، ۴۹۰، ۵۰۴، ۵۲۹). زمینهای این بخش با آب زاینده‌رود * آبیاری می‌شود. از گیاهان زبان‌گنجشک، گز، و خارخَسَک و از جانوران پلنگ، گرگ، کفتار، شغال، روباه، آهو، خرگوش، بزکوهی، قوچ، میش، جوجه‌تیغی، کبک و تیهو در آن یافت‌می‌شود. اهالی آن به زراعت، باغداری،دامداری و صنایع‌دستی اشتغال دارند. آب‌مصرفی بخش از رود، چشمه، چاه و قنات تأمین می‌شود. گندم، جو، پنبه، تره‌بار،کنجد،زردآلو، انگور،انار،پسته، توت‌و سنجد از محصولات آنجاست ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۷۱، ص۱۰۰، ۱۰۳، ۲۷۵). از صنایع‌دستی، قالی‌بافی با طرحهای نائینی، کاشانی، نجف‌آبادی، لچک ترنج، قابی، درختی، کله اسبی، ماه‌ترنج و گل حاشیه‌ای در آن رایج است (همان، ج ۷۱، ص۱۰۰، ۲۷۵). معادن سنگ فیروزه در جنوب محمدآباد و نیک‌آباد، خاک نسوز در جنوب آبادی پیکان، سنگ تِراوِرْتِنْ میان راه آبادی پیکان به رامشه و معدن نمک در دو کیلومتری شمال آبادی سیان/ سیون نمکی (ح ۶۶ کیلومتری جنوب‌شرقی اصفهان) در این بخش واقع است. در آبادی سیان، نمکزاری به‌نام «سیون» نیز وجود دارد (همان، ج ۷۱، ص ۱۵۱؛ نیز رجوع کنید به اسناد معادن ایران ، ص ۷۹؛ شفیعی نیک‌آبادی، ص ۲۱۸ـ۲۱۹). آبادیها و شهرهای بخش، با راههای اصلی و فرعی به مرکز بخش و دیگر نقاط استان مرتبط می‌شوند. اهالی آن شیعه‌اند و به فارسی با لهجه محلی تکلم می‌کنند. جمعیت بخش جرقویه سفلا در سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۱۷۲ ، ۱۶ تن بوده که از این میان ۳۸۹ ، ۴ تن (ح ۲۷%) شهرنشین بوده‌اند. امروزه با تبدیل شدن آبادیهای محمدآباد و نصرآباد به شهر، ۸۵۰ ، ۱۲ تن (ح ۷۹%) از اهالی در شهر و بقیه در روستاها به سر می‌برند. از لحاظ تقسیمات کشوری، تا قبل از ۱۳۵۵ ش، جرقویه سفلا به مرکزیت محمدآباد، یکی از دهستانهای بخش مرکزی شهرستان شهرضا از استان دهم (اصفهان) بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۳، ص ۲۶۲؛ رزم‌آرا، ج۱۰، ص ۵۵). در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ش، نام دهستان جرقویه سفلا در بخش جرقویه، از توابع شهرستان اصفهان ضبط شده است. در تیر ۱۳۷۴، نام بخش جرقویه به جرقویه سفلا تغییر یافت و این بخش با دو دهستان (جرقویه سفلا و جرقویه وسطا) تشکیل شد (ایران. قوانین و احکام، ۱۳۷۵ ش، ص ۱۹۴؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی، ۱۳۷۴ش، ص۹). در ۱۳۷۲ش، نیک‌آباد، در ۱۳۷۵ش، محمدآباد و در ۱۳۸۰ ش، نصرآباد شهر شدند (ایران. قوانین و احکام، ۱۳۷۳ ش، ص ۷۱۵؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی، ۱۳۸۲ ش، ذیل «استان اصفهان»). برخی آثار تاریخی این بخش عبارت‌اند از: مسجدجامع آبادی پیکان و غاری به نام فریدون در هجده کیلومتری جنوب‌غربی آبادی پیکان که پیرامون آن پیکانهای مفرغی یافته شده، آثار دژی در شهر نصرآباد، دو قلعه قدیمی در آبادیهای گنج‌آباد (ح ۳۸ کیلومتری شمال‌شرقی شهرضا) و سیان، و امامزاده شاه عبدالمظفر در آبادی سیان (شفیعی نیک‌آبادی، ص ۲۳، ۲۶، ۶۵؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج ۷۱، ص ۱۵۱، ۲۳۲). برخی آبادیهای جرقویه سفلا را متعلق به پیش از اسلام دانسته‌اند از جمله آبادی قارْنِه (ح ۴۷ کیلومتری جنوب‌شرقی اصفهان) که بنای آن را به قارن پسر کاوه آهنگر نسبت داده‌اند؛ آبادی پیکان (ح ۸۲ کیلومتری جنوب‌شرقی اصفهان) و آبادی آذرخواران (ح ۶۲ کیلومتری جنوب‌شرقی اصفهان؛ رجوع کنید به شفیعی نیک‌آبادی، ص ۲۵، ۳۱، ۳۳). ناحیه قدیمی. جَرقویه معرّب گَرکویه است و در منابع به‌صورتهای جَرْقوه و جرقوئیه هم ضبط شده است. برخی به این سبب که رودهای جرقویه علیا از شکاف کوه خارج می‌شوند، آن را جَرْکوهه، از «جر» به معنای شکاف و «کوهه» به معنای بلندی دانسته‌اند (رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، ج ۴، ص ۲۱۸۶؛ ارباب اصفهانی، ص ۳۱۹). ظاهراً نخستین بار یاقوت حموی در قرن هفتم (ذیل «جرقوه»)، نام آن را با ضبط «جَرْقوه»، از قرای اصفهان، آورده است. حمداللّه مستوفی (ص ۱۲۳ـ۱۲۴) در قرن هشتم، از شهری به نام قولنجان در این ناحیه یاد کرده است. این شهر که به‌صورت قلعه‌ای گِلی بود، توابعی داشت و از اعمال قومشه (قمشه، شهرضای کنونی) به‌شمار می‌رفت. هوایش تقریباً همانند هوای اصفهان، محصولات آن غله و میوه، به‌ویژه انگور، بود و آبش از قنات تأمین می‌شد. به گفته علی جناب اصفهانی (متوفی ۱۳۰۹ ش؛ ص۱۸۰) جرقویه علیا و جرقویه سفلا هر کدام از بلوکات اصفهان به‌شمار می‌رفتند. جرقویه سفلا ۴۲ قریه و ۱۴۰ ، ۱ خانوار داشت و محصولاتی از قبیل گندم، جوزق و خشخاش در آن به‌عمل می‌آمد و آب آن از قنات تأمین می‌شد (همان، ص ۴۷، ۱۹۱). وی اطلاعی از تعداد قُراء و خانوارهای جرقویه علیا نداده، اما در باره پسته زیاد، قله کوهی که در آن اثر دو زانوی شخصی که به سجود رفته وجود دارد و آثار شهر قدیمی قولنجان، واقع در آبادی اسفنداران، مطالبی دارد (رجوع کنید به همان، ص ۱۹۱ـ۱۹۲). در زمان وی عموم زردشتیان، در ناحیه جرقویه لغات پهلوی را به‌کار می‌بردند (همان، ص ۱۲۸، ۲۴۷). در۱۲۴۷ زین‌العابدین شیروانی در بستان السیاحه (ص ۱۹۹)، جرقویه را ناحیه‌ای متشکل از دو قسمت علیا و سفلا، با نُه قریه، که آبادی پیکان بزرگ‌ترین آنها بوده، ضبط کرده است. وی (همانجا) محصولات آنجا را پنبه و گندم و اهالی آنجا را مؤدب، نیک نهاد و خوش اعتقاد معرفی کرده است. در دوره ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴ـ۱۳۱۳)، جرقویه بلوکی از توابع اصفهان بود. قسمت علیای آن شش فرسخ در دَه فرسخ و آبادیهای مهم آن حسن‌آباد، دستجرد، مالاورجرد (مالْ واجرد)، رامشه و اسفنداران بود و محصولاتی از قبیل گندم، حبوبات، خشخاش، هندوانه و خربزه در آن به عمل می‌آمد. قسمت سفلای آن شش فرسخ در شش فرسخ و آبادیهای معروف آن محمدآباد، نیک‌آباد، حسین‌آباد، آذرخواران، سیئان‌آباد (سیان)، نصرآباد و مرکز آن پیکان بود (ارباب اصفهانی، ص ۱۰۶، ۳۱۹ـ۳۲۰). در همین دوره اعتمادالسلطنه (ج ۴، ص ۲۱۸۶ـ ۲۱۸۷) پنبه ناحیه جرقویه را از حیث نرمی و سفیدی برتر از پنبه‌های دیگر شهرهای ایران و حتی مصر و هند دانسته است. به گفته وی (همانجا) پنبه کاغذی و گیوه پیکانی آن، که در آبادی پیکان بافته می‌شد، بسیار معروف بوده است. در ۱۳۲۲ش، برخی از آبادیهای آن را راهزنانی غارت کردند (شفیعی نیک‌آبادی، ص ۱۳۴). حسینعلی رزم‌آرا که کتابش در ۱۳۳۲ ش، چاپ شده است، جمعیت جرقویه را حدود ۳۰۰ ، ۳۰ تن ضبط، و از شکارگاهی در آبادی رامشه که گورِخر در آن شکار می‌شده یاد کرده است (ج۱۰، ص ۵۵). وی همچنین (همانجا) به کرباس‌بافی زنان و وجود تیره‌ای از طوایف عرب در آبادی محمدآباد اشاره کرده است. منابع: محمدمهدی‌بن محمدرضا ارباب اصفهانی، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش؛ اسناد معادن ایران(۱۳۰۰ـ۱۳۳۲ ه. ش )، به کوشش مهشید لطیفی‌نیا، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، ۱۳۷۶ ش؛ اطلس راههای ایران ، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۷۴ ش؛ اعتمادالسلطنه؛ ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۲ ، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۳ ش؛ همو، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۴ ، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۵ ش؛ همو، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال ۱۳۶۹ ، تهران ۱۳۷۰ ش؛ ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران ۱۳۵۵ ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج ۳، تهران ۱۳۳۱ ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت. دفتر تقسیمات کشوری، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران ۱۳۶۶ ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی. دفتر تقسیمات کشوری، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران ۱۳۷۳ ش؛ همو، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران ۱۳۷۴ ش؛ همو، نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی ( به همراه مراکز )، تهران ۱۳۸۳ ش؛ همو، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن ، تهران ۱۳۸۲ ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران ، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ ش؛ علی جناب اصفهانی، الاصفهان ، چاپ عباس نصر، اصفهان ۱۳۷۱ ش؛ حمداللّه مستوفی، نزهه القلوب ؛ رزم‌آرا؛ علی شفیعی نیک‌آبادی، گرکویه ( جرقویه ): سرزمینی ناشناخته برکران کویر ، اصفهان ۱۳۷۲ ش؛ زین‌العابدین‌بن اسکندر شیروانی، بستان‌السیاحه، یا، سیاحت‌نامه ، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست [بی‌تا. ]؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج ۷۱ : اصفهان ، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، ۱۳۶۷ ش، ج ۷۲ : نائین ، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، ۱۳۶۰ ش، ج ۸۱ : سمیرم ، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، ۱۳۶۰ ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای کشور، استان اصفهان، شهرستان اصفهان ، تهران ۱۳۷۶ ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای کشور، استان اصفهان، شهرستان شهرضا ، تهران ۱۳۷۶ ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای کشور، استان فارس، شهرستان آباده ، تهران ۱۳۷۶ ش؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای کشور، استان یزد، شهرستان یزد ، تهران ۱۳۷۶ ش؛ نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس ۰۰۰ ، ۵۰۰ ، ۲:۱، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، ۱۳۷۹ ش؛ لطف‌اللّه هنرفر، اصفهان ، تهران ۱۳۴۶ ش؛ یاقوت حموی.
سیان جرقویه اصفهان (امامزاده شاه چشمه)
روستای سیان جرقویه اصفهان امامزاده شاه عبدالمظفرسیان جرقویه اصفهان (امامزاده شاه چشمه)
روستای سیان جرقویه اصفهان امامزاده شاه عبدالمظفر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد